1,4K
Την περίοδο 1960-1970 άλλαξε δραματικά η γεωργία στη χώρα μας. Ενώ στις αρχές της σε πολλές περιοχές οι μέθοδοι και τα εργαλεία καλλιέργειας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από την εποχή του Ησίοδου, το τέλος της έφερε την πλήρη μηχανοποίηση και την εντατική καλλιέργεια.
Φυτοφάρμακα και γεωργικοί ελκυστήρες βοήθησαν να πολλαπλασιαστούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις εις βάρος των χέρσων χορτολιβαδικών, ενώ οι καλοκαιρινές φωτιές στις καλαμιές των σιτηρών μαύριζαν τον ορίζοντα και αφάνιζαν κάθε μορφή ζωής στα πυρωμένα χωράφια.
Μια απομονωμένη ορεινή νησίδα στα 1.500-2.000 μέτρα, με το χιόνι να κατακλύζει τα πάντα από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο είναι ο βιότοπος της πεδινής πέρδικας του Γράμμου
Το τέλος της πεδινής πέρδικας ήταν αναπόφευκτο στις πεδινές εκτάσεις και στα οροπέδια της Βόρειας Ελλάδας όπου είχε περιοριστεί. Οσες γλίτωναν από τα φυτοφάρμακα νωρίς την άνοιξη, έχαναν τα περδικόπουλά τους αργά το καλοκαίρι στις φλόγες ή κομματιάζονταν στα μαχαίρια των χορτοκοπτικών και αλωνιστικών μηχανών.
Η απαγόρευση του κυνηγιού ήταν το τελευταίο και ελάχιστο βήμα για να αποσοβηθεί ένας ολοκληρωτικός αφανισμός ενός είδους που υπήρχε για χιλιάδες χρόνια στην περιοχή μας. Τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιωθεί οι καλλιεργητικές πρακτικές. Σταμάτησε το κάψιμο των καλαμιών, αφήνονται χωράφια σε αγρανάπαυση και ακόμη περισσότερα ακαλλιέργητα και επανέκαμψε ο πληθυσμός της πεδινής πέρδικας. Αυτό δίνει την ευκαιρία σε κυνηγούς να εκπαιδεύουν τουλάχιστον τα σκυλιά τους, αλλά και να βοηθούν στην αύξηση του πληθυσμού της πέρδικας με πετυχημένα μέτρα ενεργητικής διαχείρισης.
Ο βιότοπος της πεδινής είναι οι ημιορεινές και πεδινές εκτάσεις με καλλιέργειες και χέρσες ακάλυπτες εκτάσεις. Από τα χαμηλά της Θεσσαλίας μέχρι τα οροπέδια της Δυτικής Μακεδονίας με υψόμετρα από 500 έως 1.000 μέτρα στις υπώρειες των βουνών, μπορούμε να σηκώσουμε τα θορυβώδη μπουλούκια τους. Μερικές φορές θα πετύχουμε και κάποια μεμονωμένη σε ψηλότερα σημεία κάποιας πλαγιάς, αυτό που δεν θα περίμενε κανείς, όμως, είναι να σηκώσει κοπάδια με πεδινές πέρδικες στα ορεινά βοσκοτόπια του Γράμμου. Μια απομονωμένη ορεινή νησίδα στα 1.500-2.000 μέτρα, με το χιόνι να κατακλύζει τα πάντα από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο και ο ολικός παγετός μόνιμο φαινόμενο για μήνες, είναι ο βιότοπος της πεδινής πέρδικας του Γράμμου. Το πώς έφτασαν εδώ ψηλά, προσαρμόστηκαν στους πολύ σκληρούς χειμώνες και κατάφεραν να επιβιώσουν είναι πραγματικά μυστήριο. Αποτελεί και το ακρότατο σημείο υψομετρικά που απαντώνται οι πέρδικες αυτές στη χώρα μας.
Πεδινές στα ορεινά βοσκοτόπια
Είναι πραγματικά αξιοπερίεργο να συνυπάρχουν τα δύο είδη, η ορεινή alectoris greaca και η πεδινή perdix perdix στον ίδιο χώρο. Πώς βρέθηκε η πεδινή πέρδικα τόσο ψηλά;
Οτι μετακινήθηκαν από τα χαμηλότερα υψίπεδα και επέκτειναν τη ζώνη διαβίωσής τους σταδιακά από τις πλαγιές του Νεστορίου προς τα ψηλότερα είναι μάλλον δύσκολο. Δεν εμφανίζονται πουλιά στα ενδιάμεσα σημεία, ούτε κατά μήκος της κοιλάδας του Αλιάκμονα, ούτε μέσα στα πυκνά δάση που σκεπάζουν τους ορεινούς όγκους. Από την πλευρά της Ηπείρου φαίνεται ακόμη δυσκολότερη η μετακίνηση, γιατί παρεμβάλλεται η κορυφογραμμή της οροσειράς του Γράμμου, με υψόμετρα μέχρι 2.500 μέτρα. Η δε κοιλάδα του Σαραντάπορου είναι ακόμη πιο απότομη και δύσβατη από ό,τι του Αλιάκμονα, που οδηγεί από το Νεστόριο στο χωριό Γράμμος.
Ο ορεινός βιότοπος της «πεδινής πέρδικας» του Γράμμου, ένα χειμωνιάτικο σούρουπο. Στο βάθος διακρίνεται καθαρά η πυραμοειδής κορυφή του Γράμμου, με υψόμετρο 2.520. Το χωριό Γράμμος στα 1,400 μέτρα δίπλα στην κοίτη του Αλιάκμονα, που αρχίζει να σχηματίζεται στις κορυφές αυτές.
Ούτε ξαφνικά ξεσηκώθηκαν οι πέρδικες για να μεταναστεύσουν πετώντας 20 χιλιόμετρα πάνω από βουνοκορφές, ώστε να φτάσουν στην κλειστή λεκάνη της Γράμουστας. Μόνο οι φάσσες θα δοκίμαζαν παρόμοιες πτήσεις. Ακόμη και αν ήθελαν να πετάξουν όμως οι πέρδικες αυτήν τη διαδρομή, το λογικό θα ήταν να επέλεγαν τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και τροφής. Θα έπρεπε να κατεβούν από τις πλαγιές του Γράμμου στα χαμηλότερα, όπου υπάρχουν καλύτεροι βιότοποι τροφής και πιο ήπιες χειμωνιάτικες συνθήκες και όχι να συμβεί το αντίθετο.
Αραγε τις μετέφεραν κάποιοι από τους κτηνοτρόφους όταν ανέβαιναν τα καλοκαίρια από τον κάμπο της Θεσσαλίας με τα κοπάδια τους και αφού με κάποιον τρόπο απελευθερώθηκαν, είτε σκοπίμως είτε κατά λάθος, επέζησαν στις χιονισμένες εκτάσεις του Γράμμου;
Ο κάμπος της Θεσσαλίας, στον οποίο κατέφευγαν τον χειμώνα οι κτηνοτρόφοι, ήταν κυριολεκτικά γεμάτος με πέρδικες. Από την αρχαιότητα η συνήθεια πολλών παιδιών να εκτρέφουν άγρια πουλιά ήταν πολύ διαδεδομένη. Η πέρδικα είναι ένα πουλί που μπορεί εύκολα να πιαστεί ζωντανό τον χειμώνα όταν μαζεύεται δίπλα στις στάνες και ακόμη ευκολότερα συντηρούνταν ως οικόσιτο τρώγοντας τις ίδιες τροφές με τα κοτόπουλα της οικογένειας.
Ακόμη και αβγά πέρδικας που έβρισκε κανείς την άνοιξη μπορούσαν να εκκολαφτούν, βάζοντας τα σε κάποια κλώσα στο κοτέτσι του σπιτιού και να μεγαλώσουν τα περδικόπουλα μαζί με τα μικρά κοτόπουλα.
Στα χαμηλά οροπέδια της Καστοριάς ο χειμώνας δεν δημιουργεί ιδιαίτερο πρόβλημα στις πεδινές πέρδικες, που ξέρουν καλά τα κατατόπια. Τα ίχνη των κοπαδιών πάνω στο χιόνι, όπως τα φωτογράφησε ο Γιώργος Σαρρής.
Και οι δύο συνήθειες αυτές ήταν διαδεδομένες στην ύπαιθρο τα παλαιότερα χρόνια. Ο παππούς μου τη δεκαετία του 1950 έβαζε πάντα «σκανταλιές» και «κοφίνια» τον χειμώνα με τα χιόνια και έπιανε ζωντανές πέρδικες.
Θα μπορούσε να είναι κάποιο ενδημικό είδος που επέζησε στην περιοχή αυτή εδώ και χιλιάδες χρόνια;
Και αυτό ως ενδεχόμενο είναι μάλλον δύσκολο να ισχύει. Μεγάλες μετακινήσεις των ενδημικών θηραμάτων της Ευρώπης έγιναν μεν προς τις νότιες περιοχές των Βαλκανίων κατά την εποχή των παγετώνων, όμως και η οροσειρά της Πίνδου καλυπτόταν από αιώνιους πάγους την περίοδο αυτή. Δύσκολη, αν όχι αδύνατη η μετανάστευση αλλά και η εγκατάσταση αυτή σε ζώνες πάγου και χιονιού.
Η πιο λογικοφανής αιτία μοιάζει να είναι η ανθρώπινη παρέμβαση με μετακίνηση-απελευθέρωση κάποιων ζωντανών πουλιών στα ορεινά βοσκοτόπια του Γράμμου. Εχουν σχέση άραγε οι κυνηγοί με την απελευθέρωση αυτή;
Μετά το 1982 που σταμάτησε το κυνήγι της πεδινής, δεν έγινε καμιά απελευθέρωση πουλιών από τους τοπικούς συλλόγους, ούτε σύλληψη και μετεγκατάσταση σε άλλα σημεία, όπως γίνεται με επιτυχία στη Κεντρική Μακεδονία τα τελευταία χρόνια.
Πριν από το 1982 κανείς κυνηγός δεν θα ταξίδευε μέχρι τον Γράμμο για να κυνηγήσει… πεδινές πέρδικες, διασχίζοντας και αφήνοντας πίσω του όλο το οροπέδιο της Καστοριάς που ήταν γεμάτο με κοπάδια. Οι κυνηγοί του φτερού ήταν ελάχιστοι πέρδικες μπορούσε να κυνηγήσει όποιος ήθελε βγαίνοντας με τα πόδια λίγο έξω από το σπίτι του, επομένως ούτε η ανάγκη για εξασφάλιση ενός καλού κυνηγότοπου και η μεταφορά πεδινής πέρδικας στον Γράμμο από κυνηγούς μπορεί να εκληφθεί στα σοβαρά έστω και ως υπόθεση εργασίας
Οι κυνηγοί δεν φαίνεται να είναι αυτοί που «έφεραν» στον Γράμμο τις πεδινές πέρδικες, ούτε σκοπίμως, ούτε κατά λάθος. Η νομαδική κτηνοτροφία, όμως, εδώ και αιώνες μετακινεί κοπάδια ζώων και οικοσκευές από τους κάμπους της Κεντρικής Ελλάδας στις κορυφές της Πίνδου. Εσκεμμένα ή ακόμη και κατά λάθος πάντα υπάρχουν αμοιβαίες μετακινήσεις φυτών, ζώων ή αλλά και ασθενειών (όπως πρόσφατα η λύσσα στη Θεσσαλία) από περιοχή σε περιοχή. Οταν μπορέσει να εγκλιματιστεί το νέο είδος στις καινούργιες τοπικές συνθήκες, έχουμε μια πετυχημένη επέκταση, διαφορετικά εξαφανίζεται την ίδια χρονιά της μετακίνησης.
Είναι οι πεδινές πέρδικες του Γράμμου ένα αποτέλεσμα της πρακτικής αυτής; Θα μπορούσε να δοθεί ίσως μια απάντηση από επιστημονικές μετρήσεις και ελέγχους DNA με κοπάδια της Θεσσαλίας και τα κοντινότερα της Δυτικής Μακεδονίας, για να διαπιστωθούν τυχόν ομοιότητες ή συγγένειες;
Για την ώρα το μόνο που μπορούμε να κάνουμε ως κυνηγοί είναι να θαυμάζουμε την αντοχή και τις δυνατότητες του πουλιού αυτού.
Παρόλο που οι κυνηγοί εξορμούν συστηματικά για ορεινές πέρδικες αλλά και για λαγούς στα κυνηγοτόπια αυτά, η πεδινή πέρδικα του Γράμμου ζει και βασιλεύει, χωρίς να κινδυνεύει από τους κυνηγούς και τα χιόνια. Το μόνο που κινδυνεύει να χάσει είναι το προσωνύμιό της «Πεδινή» πέρδικα στα 2.000 μέτρα υψόμετρο είναι λίγο περίεργο. Θα χάσει και την αξία του το «Ορεινή» της πραγματικής ορεινής.
Θα μπορούσαμε να την κατατάξουμε σε ένα ξεχωριστό είδος, ως μια «πέρδικα του Γράμμου»;
Οχι, με επιστημονική σκοπιά προφανώς, αλλά ως ένας κυνηγετικός και χωροταξικός όρος που θα προσπαθήσει να αμβλύνει μια παραδοξότητα. Πεδινές πέρδικες στα απομονωμένα ορεινά λιβάδια.
Εκτός και αν μας καταπλήξει ακόμη μια φορά η πέρδικα του Γράμμου και αποδειχτεί ύστερα από επιστημονικές έρευνες ότι μεταναστεύει τον χειμώνα νοτιότερα. Για την ώρα, το μυστήριο με την πεδινή πέρδικα του Γράμμου παραμένει κρυμμένο στις βουνοκορφές της Πίνδου.
Θωμάς Μπατσέλας
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Θωμάς Μπατσέλας – Γιώργος Σαρρής
