Ο διεθνής συντονισμός ειδικών, με επικεφαλής επιστήμονες της ομάδας SaBio του IREC, προσφέρει τον πρώτο ευρωπαϊκό χάρτη υψηλής ανάλυσης για την πυκνότητα του αγριόχοιρου—ένα βασικό επιστημονικό εργαλείο για να κατευθυνθεί η διαχείριση επιδημιολογικών εξάρσεων της Αφρικανικής Πανώλης των Χοίρων (ΑΠΧ) και άλλων λοιμωδών νοσημάτων, καθώς και ο μακροπρόθεσμος βιώσιμος έλεγχος των πληθυσμών αγριόχοιρου.
Πληθυσμοί αγριόχοιρου στην Ευρώπη
Παρά τη διατήρηση μιας μέσης ετήσιας αύξησης των θηραμάτων αγριόχοιρου (Sus scrofa) μέσω κυνηγετικών δράσεων τα τελευταία δέκα χρόνια, οι πληθυσμοί του στην Ευρώπη έχουν παρουσιάσει σταθερή και επιταχυνόμενη αύξηση. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί κρίσιμο κίνδυνο για την υγεία των ζώων και την αγροτική οικονομία, ιδιαίτερα λόγω της πιθανής εξάπλωσης ορισμένων λοιμωδών νοσημάτων, όπως η Αφρικανική Πανώλη των Χοίρων (ΑΠΧ).
Μέχρι πρόσφατα, η διαχείριση του προβλήματος αντιμετώπιζε ένα τεχνικό εμπόδιο: τα δεδομένα για την αφθονία του αγριόχοιρου στην Ευρώπη ήταν κατακερματισμένα, καθώς κάθε χώρα χρησιμοποιούσε διαφορετικές μεθόδους για την καταμέτρηση των πληθυσμών. Αυτή η έλλειψη εναρμόνισης εμπόδιζε επιστήμονες, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και διαχειριστικές αρχές να έχουν μια συνολική και ακριβή εικόνα, ώστε να δράσουν συντονισμένα, αποδοτικά και αποτελεσματικά απέναντι στις επιδημίες.
Γι’ αυτό, η Ομάδα Έρευνας σε Υγεία και Βιοτεχνολογία του Ινστιτούτου Έρευνας για Κυνηγετικούς Πόρους (IREC – CSIC, UCLM, JCCM), μέσω της ευρωπαϊκής κοινοπραξίας ENETWILD, ηγήθηκε μιας σημαντικής επιστημονικής προόδου, που συνδυάζει επιστήμη αιχμής με μια πρωτοφανή διεθνή συνεργασία.
Ο στόχος ήταν φιλόδοξος: να δημιουργηθεί ο πρώτος εναρμονισμένος ευρωπαϊκός χάρτης υψηλής ανάλυσης για την πυκνότητα των αγριόχοιρων—περνώντας από απλούς δείκτες αφθονίας (να ξέρουμε αν υπάρχουν «πολλοί ή λίγοι») σε εκτιμήσεις πυκνότητας (αριθμός ατόμων ανά km²), με χωρική ανάλυση 2×2 km, επίπεδο λεπτομέρειας και συνέπειας που δεν είχε ποτέ επιτευχθεί για χερσαίο άγριο είδος στην Ευρώπη.
Προβλεπόμενη πυκνότητα αγριόχοιρων σε όλη την Ευρώπη (πλέγματα 2×2 km). Υποδεικνύεται η θέση της εστίας Αφρικανικής Πανώλης των Χοίρων στην Καταλονία.
Αυτό το ορόσημο, που ολοκληρώθηκε το 2024 ως τεχνική δημοσίευση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), περιέλαβε τη βαθμονόμηση μοντέλων αφθονίας που βασίζονται σε στατιστικά θήρας, χρησιμοποιώντας αξιόπιστα δεδομένα πυκνότητας αγριόχοιρου που παρείχαν εθνικοί και περιφερειακοί ειδικοί από όλη την Ευρώπη. Με αφετηρία τιμές αναφοράς, οι οποίες συλλέχθηκαν μέσω του δικτύου ειδικών του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Άγριας Πανίδας, οι προβλέψεις αφθονίας μετατράπηκαν σε επικυρωμένες εκτιμήσεις πυκνότητας. Αυτό επιτρέπει μεγαλύτερο βιολογικό ρεαλισμό, καλύτερη συγκρισιμότητα μεταξύ χωρών και άμεση εφαρμογή σε επιδημιολογικά μοντέλα και αναλύσεις κινδύνου.
Το τελικό προϊόν
Το τελικό προϊόν παρουσιάζει τον χάρτη πυκνότητας αγριόχοιρου στην Ευρώπη πριν από την ΑΠΧ, προσφέροντας μια ισχυρή βάση για ανάλυση, επιτήρηση και διαχείριση ασθενειών. Για παράδειγμα, είναι αξιοσημείωτος ο «μεσογειακός διάδρομος» υψηλής πυκνότητας αγριόχοιρου που εκτείνεται από τη νότια Γαλλία και την Καταλονία έως τη νοτιοανατολική Ισπανία, συμπίπτοντας επίσης με υψηλές συγκεντρώσεις χοιροτροφικού κεφαλαίου και με μεγάλους οδικούς άξονες/δίκτυα μεταφορών.
Τα τελευταία χρόνια, η ομάδα SaBio του IREC έχει πραγματοποιήσει εντατική παρακολούθηση της πυκνότητας αγριόχοιρου με φωτοπαγίδες σε δεκάδες πληθυσμούς στην Ισπανία, μέσω του Δικτύου Παρακολούθησης Χερσαίας Άγριας Πανίδας στην Ισπανία (FAUNET) του Υπουργείου Γεωργίας, Αλιείας και Τροφίμων, ώστε να αναβαθμονομηθεί αυτός ο χάρτης με μεγαλύτερη ακρίβεια σε εθνική κλίμακα.
Τα ακριβή δεδομένα πυκνότητας αγριόχοιρου είναι απαραίτητα για επιτήρηση και έλεγχο της ΑΠΧ και άλλων νοσημάτων της άγριας πανίδας, βάσει εκτίμησης κινδύνου. Η γνώση της πυκνότητας—και όχι μόνο της αφθονίας—βοηθά να κατανοήσουμε τη δυναμική μετάδοσης, τη διατήρηση και την εξάπλωση της νόσου, και μας επιτρέπει να βελτιώσουμε την αποτελεσματικότητα της υγειονομικής επιτήρησης, την αναζήτηση νεκρών ζώων και τα μέτρα ελέγχου.
Πληροφορίες που δίνει ο χάρτης
Συνεπώς, ο χάρτης αυτός παρέχει θεμελιώδεις πληροφορίες για τη μοντελοποίηση ασθενειών, την αξιολόγηση υγειονομικών κινδύνων στη διεπαφή άγριας πανίδας–κτηνοτροφίας–ανθρώπων, τον σχεδιασμό διαχείρισης βιοποικιλότητας και άγριας ζωής, καθώς και την αξιολόγηση πληθυσμιακών τάσεων και ρυθμών απομάκρυνσης/θήρευσης. Ο χάρτης είναι ήδη διαθέσιμος για χρήση από υπεύθυνους πολιτικών άγριας πανίδας και υγείας ζώων, σηματοδοτώντας ορόσημο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Παράλληλα, τα χωρικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στα μοντέλα δείχνουν ότι τα στατιστικά θήρας μπορούν να μετατραπούν σε ένα ισχυρό εργαλείο διαχείρισης, για την αξιολόγηση του πληθυσμιακού ελέγχου του αγριόχοιρου και την υποστήριξη της ανταπόκρισης απέναντι στην ΑΠΧ στην Ισπανία. Συνδυάζοντας μοντέλα πυκνότητας υψηλής ανάλυσης με επίσημα δεδομένα θηραμάτων, εκτιμήθηκαν επίσης οι ρυθμοί απομάκρυνσης σε όλη τη χώρα με πολύ υψηλή χωρική ανάλυση, και αξιολογείται κατά πόσο η τρέχουσα κυνηγετική πίεση είναι επαρκής ώστε να μειώσει τους πληθυσμούς και να περιορίσει την εξάπλωση της νόσου.
Τα μοντέλα αυτά έχουν ήδη βελτιστοποιηθεί με ενσωμάτωση επίσημων στατιστικών θήρας, δεδομένων παρουσίας και περιβαλλοντικών προγνωστικών μεταβλητών, και με βαθμονόμηση μέσω πραγματικών δεδομένων πληθυσμιακής πυκνότητας που συλλέχθηκαν σε περισσότερα από 77 σημεία παρατήρησης σε όλη την Ευρώπη, με χρήση τυποποιημένων πρωτοκόλλων του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Άγριας Πανίδας. Χάρη σε αυτό, το εργαλείο που αναπτύχθηκε προσφέρει λεπτομερείς εκτιμήσεις πυκνότητας αγριόχοιρου για όλες τις χώρες της Ευρώπης.
Το αποτέλεσμα—που είναι ήδη διαθέσιμο ως προδημοσίευση (preprint) και θα δημοσιευθεί στο European Journal of Wildlife Research—δείχνει ότι ο συνολικός πληθυσμός αγριόχοιρων στην Ευρώπη ήταν μεταξύ 13,5 και 19,6 εκατομμυρίων ατόμων πριν από την κυνηγετική περίοδο κάθε έτους, στην κύρια περιοχή εξάπλωσης του είδους, πριν από την εμφάνιση της ΑΠΧ. Ο εκτιμώμενος πληθυσμός αγριόχοιρου στην Ισπανία υπερβαίνει τα 2,4 εκατομμύρια άτομα, ξεπερνώντας τα 200.000 στην Καταλονία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ισπανία ξεχωρίζει επειδή παρουσιάζει περιοχές εξαιρετικά υψηλής πυκνότητας, με ανησυχητικά υψηλές τιμές στον προαναφερθέντα «μεσογειακό διάδρομο», καθώς συμπίπτει με ζώνες μεγάλης συγκέντρωσης χοιροτροφίας και σημαντικές οδικές/μεταφορικές αρτηρίες. Αυτό πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο εισόδου νοσημάτων από τον αγριόχοιρο, όπως η ΑΠΧ, και την επακόλουθη διασπορά τους σε ζώα εκτροφής.
Η δουλειά που συσσωρεύτηκε μεταξύ 2024 και 2025 σηματοδοτεί ένα «πριν και μετά» στην ευρωπαϊκή υγειονομική επιτήρηση και αναδεικνύει ότι η διεθνής επιστημονική συνεργασία είναι το μοναδικό εργαλείο ικανό να αντιμετωπίσει βιολογικές προκλήσεις που δεν γνωρίζουν σύνορα.
Μπορείτε να συμβουλευτείτε τις επιστημονικές δημοσιεύσεις αυτών των ερευνητικών εργασιών στα εξής:
• ENETWILD-consortium, Croft, S., Blanco-Aguiar, J. A., Acevedo, P., Illanas, S., Vicente, J., Warren, D. A., Smith, G. C. Modelling wild boar abundance at high resolution. EFSA Supporting Publication, 2024. Ερώτημα: EFSA-Q-2024-00029.
• Smith, G. C., Vicente, J., Corft, S., Warren, D., BlancoAguiar, J. A., Acevedo, P., […], Ferroglio, E. Προδημοσίευση (preprint). Mapping wild boar density across Europe: combining spatial models and density estimates. European Journal of Wildlife Research (preprint).
Με πληροφορίες από το club-caza
