Μέχρι τώρα ελπίζαμε ότι η αλλαγή δεν θα είναι τόσο μεγάλη. Πλέον είμαστε σίγουροι ότι η Μεγάλη Πρέσπα θα πάψει να είναι αυτό που ήταν. Ομως η πραγματικά οδυνηρή αλλαγή θα συμβεί στη Μικρή Πρέσπα. Αν συνεχιστεί έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια θα εξαφανιστεί μπροστά στα μάτια μας».
Ο βιολόγος Γιώργος Κατσαδωράκης, «ψυχή» (μαζί με τη Μυρσίνη Μαλακού) της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Οι επιστήμονες που παρακολουθούν επί δεκαετίες την περιοχή καταγράφουν συνεχή πτώση της στάθμης και στις δύο λίμνες, με τη δραματική εξέλιξη ότι η Μικρή Πρέσπα πλέον «αδειάζει» υπογείως με ταχείς ρυθμούς προς τη Μεγάλη.
Η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει ολόκληρη την περιοχή της Πρέσπας: την προηγούμενη εβδομάδα το χωριό Ψαράδες κηρύχθηκε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης επειδή οι προβλήτες για τις βάρκες βρίσκονται πλέον στην ξηρά. Οι παραγωγοί των διάσημων φασολιών της Πρέσπας ζουν τα τελευταία χρόνια με αγροτικές αποζημιώσεις. Την ίδια στιγμή, απειλούμενα είδη πουλιών ή ζώων όπως οι πελεκάνοι, που είναι και σύμβολο της περιοχής, εκτίθενται σε νέους κινδύνους, που δυνητικά απειλούν ακόμη και την ύπαρξή τους.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ : Πρέσπες : Εκτροφείς προσπαθούν να διαφυλάξουν τη «καθαρότητα» σπάνιας ελληνικής φυλής αγελάδων
«Στάγδην» σχεδιασμός
Ποια είναι η απάντηση της πολιτείας; Eνα έργο στάγδην άρδευσης που «σέρνεται» για χρόνια και η αδειοδότηση αιολικών πάρκων γύρω από το υψίπεδο της Σφήκας, σε μια περιοχή που είναι πολύτιμη για την υδροδότηση των λιμνών.
Οπως εξηγεί ο Γιώργος Κατσαδωράκης, συνιδρυτής την Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών, η στάθμη της Μεγάλης Πρέσπας έχει μειωθεί κατά 10 μέτρα από το 1985 έως σήμερα. Η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ), μια «συμμαχία» εννέα ελληνικών περιβαλλοντικών οργανώσεων, δρα στην περιοχή από το 1991, έχοντας βραβευθεί διεθνώς για το έργο της. Η ΕΠΠ δεν είναι παρατηρητής, αλλά κινητήριος δύναμη για την πρόοδο της περιοχής. «Στα 35 μας χρόνια εδώ, δυστυχώς βλέπουμε πολλά από αυτά που είναι ζητούμενα εδώ και δεκαετίες να μην έχουν αλλάξει. Ακόμη συζητούμε για έρευνες και μελέτες συμβούλων, ακόμη θεωρούμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα πάντα με τεχνικές λύσεις. Την ίδια στιγμή, οι αγρότες αγωνιούν αν θα έχουν νερό για να ποτίσουν – ακόμη και στη Φλώρινα φέτος έγιναν για πρώτη φορά το καλοκαίρι διακοπές στην υδροδότηση», εξηγεί η Μυρσίνη Μαλακού.
«Το επίπεδο των λιμνών φέτος βρίσκεται κοντά στο χαμηλότερο που είχε καταγραφεί το 1990. Αν συνεχιστεί έτσι, δεν θα μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί το νερό της λίμνης για άρδευση. Η αλλαγή του κλίματος δεν αφορά μόνο τη στάθμη της λίμνης: πέρυσι οι παραγωγοί αλώνισαν τα φασόλια τον Φεβρουάριο αντί για τον Οκτώβριο. Τρίτη χρονιά επιδοτούνται από το κράτος για τη ζημιά, καθώς έχουν ελάχιστη παραγωγή. Οι δε κτηνοτρόφοι αναγκάστηκαν φέτος να ταΐσουν τα ζώα το καλοκαίρι με ζωοτροφές γιατί τα λιβάδια ήταν στεγνά. Αυτά είναι πρωτόγνωρα πράγματα, που δεν τα έχουμε ξαναζήσει».
«Η προσέγγισή μας δεν μπορεί να είναι πλέον “μηχανιστική”, να αφορά τεχνικά έργα και υποδομές. Αυτό ανήκει στο παρελθόν. Τώρα πρέπει να αρχίσουμε να συζητούμε πώς θα προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες», επισημαίνει η Μυρσίνη Μαλακού, συνιδρύτρια της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών.
Η εξέλιξη αυτή έχει ξεκινήσει εδώ και μερικές δεκαετίες, όμως πλέον επιταχύνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής. «Η στάθμη της Μεγάλης Πρέσπας έχει κατέβει 10 μέτρα από το 1985. Μέσα σε 40 χρόνια έχει χάσει ποσότητα νερού ίση με τρεις φορές τη Μικρή Πρέσπα», εξηγεί ο Γιώργος Κατσαδωράκης. «Η Μικρή Πρέσπα δεν ακολούθησε τα προηγούμενα χρόνια τη ραγδαία πρώτη της Μεγάλης, όχι μόνο γιατί ελέγχεται η ροή του νερού της με θυρόφραγμα, αλλά και γιατί στον δίαυλο που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο λίμνες μαζεύονταν φερτά υλικά που εμπόδιζαν το νερό να φύγει. Ως αποτέλεσμα, σταδιακά η Μικρή Πρέσπα βρέθηκε 10 μέτρα ψηλότερα από τη Μεγάλη Πρέσπα. Τι συνέπεια έχει αυτό; Το νερό της Μεγάλης Πρέσπας δεν ασκεί πια την ίδια πίεση στο υπέδαφος και έτσι η Μικρή Πρέσπα έχει αρχίσει να αδειάζει υπογείως προς τη Μεγάλη. Εκτιμώ ότι μέσα στην επόμενη πενταετία η Μικρή Πρέσπα, από 48 τ. χλμ. σήμερα, θα πέσει σε λιγότερα από 20 τ. χλμ. και έπεται συνέχεια».
Χάσαμε τον χειμώνα
Η τοπική κοινωνία στον μικρότερο πληθυσμιακά δήμο της ηπειρωτικής Ελλάδας (μόλις 1.200 κάτοικοι) βλέπει με δικαιολογημένη ανησυχία την κατάσταση. «Τα τελευταία 6-7 χρόνια η αλλαγή του κλίματος είναι ραγδαία. Δεν είναι μόνο η μείωση των βροχών. Δεν υπάρχει πια χειμώνας», λέει ο Κώστας Ναλπαντίδης, φασολοπαραγωγός. «Οταν ήμουν παιδάκι, πριν από 40 χρόνια, έριχνε τον χειμώνα δύο μέτρα χιόνι. Τώρα δεν χιονίζει πια, έχουμε ανοιξιάτικο χειμώνα και ζεστό καλοκαίρι. Ως αποτέλεσμα η παραγωγή είναι πολύ μειωμένη».
Σύμφωνα με τον κ. Ναλπαντίδη, φέτος ήταν η χειρότερη χρονιά, με την παραγωγή να είναι μειωμένη κατά 90%. «Τα τελευταία πέντε έτη εισπράττουμε αποζημιώσεις για την απώλεια της παραγωγής, αλλά με τα χρήματα αυτά πρέπει να καλυφθούν και τα έξοδα του συνεταιρισμού. Προφανώς η κατάσταση αυτή δεν είναι βιώσιμη σε βάθος χρόνου».
Χωρίς εναλλακτικές «Πρέπει να βρούμε νερό. Η καλλιέργεια φασολιού δεν μπορεί να αλλάξει, δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε μηχανικές καλλιέργειες άλλων περιοχών. Εχει χτιστεί ένα όνομα βασισμένο στο προϊόν, έχουμε επενδύσει σε εξοπλισμό. Για εμάς δεν υπάρχουν εναλλακτικές», λέει ο φασολοπαραγωγός Κώστας Ναλπαντίδης.
Ο Γιώργος Παρασκευόπουλος είναι, όπως οι περισσότεροι στην περιοχή, «πολυ-απασχολούμενος». Δουλεύει στον δήμο, έχει φτιάξει ενοικιαζόμενα δωμάτια, έχει μελίσσια και καθημερινά ξεκινούσε τη μέρα του ψαρεύοντας. Πριν από μερικούς μήνες αποφάσισε να εγκαταλείψει την αλιεία. «Παλιότερα μπορούσες να ζήσεις με την αλιεία. Τώρα ψαράδες πλήρους απασχόλησης έχουν μείνει μόνο δύο, που ψαρεύουν και στις δύο λίμνες. Με την πτώση της στάθμης, δεν μπορεί να αναπαραχθεί το γριβάδι (σ.σ. το βασικό «εμπορικό» ψάρι), που χρειάζεται υγρά λιβάδια για να αφήσει τα αυγά του. Αν συνεχίσει έτσι, θεωρώ ότι η αλιεία στις Πρέσπες θα σβήσει».
«Πριν από λίγες μέρες ζητήσαμε να κηρυχθεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης το χωριό Ψαράδες (σ.σ. στη Μεγάλη Πρέσπα). Με τη μείωση της στάθμης η προβλήτα είναι πλέον στην ξηρά και δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν ούτε οι αλιείς ούτε το σκάφος της αστυνομίας και το σκάφος του ΟΦΥΠΕΚΑ», λέει ο δήμαρχος Πρεσπών Γιώργος Στεργίου. «Είναι χαρακτηριστικό ότι το φεστιβάλ “Πρέσπεια” λόγω της πτώση των υδάτων δεν μπόρεσε να γίνει φέτος στον Αγιο Αχίλλειο, γιατί δεν μπορούσε ο στρατός να βάλει πλωτή γέφυρα για να μεταφέρουμε τον εξοπλισμό. Ολοι ελπίζουμε ότι θα κάνει ο καιρός τον κύκλο του και θα βρέξει. Δεν έχουμε συνηθίσει να μην έχουμε νερό. Το 85% του κόσμου εδώ είναι αγρότες, το φασόλι είναι το σήμα-κατατεθέν της περιοχής. Το μέλλον; Ελπίζουμε να τελειώσει σύντομα ένα έργο άρδευσης, που έχει ήδη καθυστερήσει πολύ. Εν τω μεταξύ, έχουμε έτοιμη μελέτη για δύο γεωτρήσεις».
Eπιδρομή στους πελεκάνους
Η πτώση της στάθμης των λιμνών δεν επηρεάζει μόνο τον άνθρωπο, αλλά προφανώς και την πολύτιμη βιοποικιλότητα της περιοχής. «Στον Αγιο Αχίλλειο, τα νησάκια όπου φώλιαζαν οι πελεκάνοι έγιναν σταδιακά προσβάσιμα από τη στεριά», εξηγεί ο κ. Κατσαδωράκης. «Ετσι, αλεπούδες, τσακάλια, μινκ και αρκούδες έφαγαν τα αυγά και τους νεοσσούς τους. Πολύ γρήγορα τα πουλιά αναγκάστηκαν να φύγουν. Ως αποτέλεσμα, είχαμε τη μικρότερη αναπαραγωγική χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι μεγάλες αποικίες πελεκάνων, κορμοράνων, ερωδιών, για τις οποίες έγινε γνωστή η περιοχή κινδυνεύουν να μην υπάρχουν σε ένα-δύο χρόνια».
«Στα 35 χρόνια μας εδώ συζητούσαμε πάντα για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση», συμπληρώνει η κ. Μαλακού. «Σήμερα συζητούμε για πρώτη φορά για τη βιοποικιλότητα: πώς θα σώσουμε είδη, λ.χ. μια ενδημική πέστροφα στο ρέμα του Αγίου Γερμανού, πώς θα διατηρηθεί η περιοχή για την αναπαραγωγή του πελεκάνου. Σχεδιάζουμε με τον ΟΦΥΠΕΚΑ κάποιες παρεμβάσεις για να δώσουμε χρόνο στη φύση να προσαρμοστεί. Θέλουμε όμως να δώσουμε το σωστό μήνυμα: η προσέγγισή μας δεν μπορεί να είναι πλέον “μηχανιστική”, να αφορά τεχνικά έργα και υποδομές. Αυτό ανήκει στο παρελθόν. Τώρα πρέπει να αρχίσουμε να συζητούμε πώς θα προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες».
Ευλόγως η συζήτηση αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη για την τοπική κοινωνία. «Πρέπει να βρούμε νερό», λέει ο κ. Ναλπαντίδης. «Η καλλιέργεια του φασολιού δεν μπορεί να αλλάξει – δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε μηχανικές καλλιέργειες άλλων περιοχών. Επιπλέον έχει χτιστεί ένα όνομα βασισμένο στο προϊόν και οι παραγωγοί έχουμε επενδύσει σε εξοπλισμό. Για εμάς δεν υπάρχουν εναλλακτικές».
Πώς απαντά η πολιτεία σε όλα αυτά; Το έργο στάγδην άρδευσης που εκτελείται από το υπουργείο Υποδομών οδεύει προς νέα παράταση, για το καλοκαίρι του 2026 (σύμφωνα με το υπουργείο, για να προσαρμοστεί στην πτώση της στάθμης). Επιπλέον, η πολιτεία επιτρέπει στους ιδιώτες να «σπείρουν» αιολικά πάρκα σε όλες τις κορυφογραμμές γύρω από το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών. Το βασικότερο πρόβλημα εντοπίζεται σε τρία υπό αδειοδότηση πάρκα στο υψίπεδο της Σφήκας (8 ανεμογεννήτριες στη Σφήκα και 16 στο Μαλιμάδι), κοντά στις αποικίες των πελεκάνων.
«Οι δολίνες, αυτές οι “γούβες” στο έδαφος, είναι το βασικό μέρος από όπου στραγγίζουν τα νερά προς τη Μικρή Πρέσπα. Κάποιος βλέπει ένα γυμνό τοπίο και δεν φαντάζεται πόσο σημαντικό είναι για την υδρολογία της περιοχής. Φανταστείτε, λοιπόν, τι συνέπειες θα έχει εδώ η διάνοιξη δρόμων και το τσιμέντωμα, για να μπουν ανεμογεννήτριες», λέει ο κ. Κατσαδωράκης. Οπως σημειώνει η ΕΠΠ, είναι χαρακτηριστικό ότι η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, που έχει εκπονηθεί για τις προστατευόμενες περιοχές της Πρέσπας, δεν θα επιτρέπει αιολικά πάρκα στη συγκεκριμένη ζώνη και ζητάει τον περιορισμό τους σε όλη την προστατευόμενη περιοχή – αλλά δεν έχει ακόμη εγκριθεί. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ γνωμοδότησε αρνητικά στη δημιουργία των τριών αιολικών πάρκων, όμως παρ’ όλα αυτά το έργο αδειοδοτήθηκε. Η ΕΠΠ προσέφυγε κατά της άδειας στο ΣτΕ (όπου εκκρεμεί η έκδοση απόφασης), ενώ η τοπική κοινωνία απέρριψε γενναίες προσφορές για αντισταθμιστικά έργα. «Θέλουμε ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον και στο τοπίο της Πρέσπας», λέει ο κ. Στεργίου. «Αυτός είναι ο θησαυρός μας».
Πηγή : ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
