Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια που εδώ και δεκαετίες προσπαθούν να λύσουν οι ορνιθολόγοι είναι πως προσανατολίζονται τα πουλιά. Έχουν καταλήξει ότι τα πουλιά προσανατολίζονται από τον ήλιο, τα αστέρια (κυρίως από τον πολικό αστέρα) και το γήινο μαγνητικό πεδίο.
Το 1950 ο Γερμανός ερευνητής Γκούσταβ Κράμερ απέδειξε ότι τα πουλιά προσανατολίζονται από τον ήλιο. Τι έκανε ο Κράμερ; Έβαλε μερικά ψαρόνια σε κλουβιά και παρατήρησε ότι την εποχή της αποδημίας, τα ψαρόνια στρέφονταν προς την κατεύθυνση που θα ταξίδευαν εάν ήταν ελεύθερα. Προσομοιώνοντας με διάφορα τρικ το φως του ήλιου επιβεβαίωσε αυτό που αρχικά είχε διαπιστώσει.
Αυτό που δεν μπόρεσε να εξηγήσει είναι το “πως”. Πως δηλαδή τα πουλιά μπορούν να υπολογίσουν το ύψος του ήλιου από το τη γραμμή του ορίζοντα και βάση αυτού του υπολογισμού να ξεκινήσουν το ταξίδι της αποδημίας.
Άλλα πειράματα έδειξαν ότι η διαδρομή του ήλιου στον ουρανό χρησιμοποιείται από τα πουλιά σαν πυξίδα, αλλά όχι και σαν χάρτης. Έγινε τελικά φανερό ότι ο προσανατολισμός των πουλιών περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα από στοιχεία και συστήματα ανίχνευσης, χωρίς ένα από αυτά να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις περιπτώσεις. Χρησιμοποιούν εκείνο το σύστημα που είναι πιθανότερο να λειτουργήσει καλύτερα υπό τις δεδομένες συνθήκες. Τις ηλιόλουστες μέρες, για παράδειγμα, τα ταχυδρομικά περιστέρια φαίνεται να χρησιμοποιούν τον ήλιο σαν πυξίδα, ενώ τις νεφοσκεπείς φαίνεται να στηρίζονται περισσότερο στους μαγνητικούς ανιχνευτές τους. Πουλιά που μετακινούνται την αυγή και το σούρουπο, όπως οι κοκκινολαίμηδες, πιθανώς προσανατολίζονται από τη λωρίδα του πολωμένου φωτός που διατρέχει τον ορίζοντα από βορρά προς νότο αυτές τις ώρες του ημερονυκτίου. Άλλοι ερευνητές έχουν βρει ενδείξεις χρήσης της όσφρησης από πουλιά για να προσανατολιστούν και άλλοι ενδείξεις χρήσης των ανέμων.
Όλα ωραία και καλά με τα πουλιά που ταξιδεύουν την ημέρα. Αυτά όμως που ταξιδεύουν τη νύχτα πως προσανατολίζονται;
Το 1955 λοιπόν, οι Ζάουερ και Ζάουερ έκαναν πειράματα με πουλιά που γεννήθηκαν στην αιχμαλωσία. Έκαναν τη ίδια παρατήρηση που έκανε και ο Κράμερ λίγα χρόνια νωρίτερα με το φως του ήλιου και τα ψαρόνια. Είδαν, ότι τις νύχτες που είχε ξαστεριά τα πουλιά στρέφονταν προς την κατεύθυνση που στρέφονταν και τα πουλιά του ίδιου είδους που ήταν ελεύθερα.
Και άλλοι επιστήμονες ακολούθησαν τα πειράματα των Ζάουερ και Zάουερ και διαπίστωσαν ότι τις νύχτες που είχε συννεφιά ή ομίχλη τα πουλιά δυσκολεύονταν να προσανατολιστούν και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν ξεκινούν το ταξίδι τους εάν δεν δουν στη δύση τον ηλιακό δίσκο.
Η Αφροδίτη και ο Δίας, που είναι τα πιο λαμπερά από τα υπόλοιπα αστέρια, καθοδηγούν τα πουλιά στο μακρύ τους ταξίδι, αλλά το αστέρι στο οποίο κυρίως βασίζονται, το GPS τους δηλαδή, είναι ο πολικός αστέρας.
Ο ορνιθολόγος Κήλοτ, το 1970 έκανε ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα. Πήρε ταξιδιωτικά περιστέρια και τα χώρισε σε δυο ομάδες. Στα περιστέρια της μιας ομάδας έβαλε από ένα μικρό μαγνητάκι στην πλάτη τους και στην άλλη ένα μικρό κομμάτι οθωνίου. Μια μέρα χωρίς ξαστεριά, άφησε ελεύθερα τα πουλιά πολύ μακριά από τον περιστερώνα. Αποτέλεσμα; Τα πουλιά με τον μαγνήτη στην πλάτη δεν κατάφεραν να προσανατολιστούν ενώ τα άλλα με το οθώνιο γύρισαν κανονικά στον περιστερώνα. Ο Κήλοτ εκείνη την εποχή δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει πως ανταποκρίνονται τα πουλιά στο μαγνητικό πεδίο της γης.
Ένα πρόσφατο άρθρο Γερμανών επιστημόνων αναφέρει πως τα αποδημητικά πουλιά χρησιμοποιούν τα μαγνητικά πεδία της γης σε συνάρτηση με κάποιους νευρώνες των οφθαλμών (retinal cryptochrome-expressing neurons) καθώς και μιας περιοχής του πρόσθιου εγκεφάλου. Ο μηχανισμός είναι σχετικά πολύπλοκος αλλά πολύ ενδιαφέρων και όποιος θέλει περισσότερες πληροφορίες μπορεί να κάνει κλικ εδώ.
Πορείες
Στην Ευρώπη, έχουν χαρτογραφηθεί οι πορείες περισσοτέρων από 500 ειδών. Με τα σύγχρονα μέσα (ραντάρ, βιοακουστικούς σταθμούς, gps κλπ) οι παρατηρητές μπορούν να εντοπίσουν και να αναγνωρίσουν όλα τα πουλιά που περνούν από την περιοχή παρατήρησης.
Μέχρι σήμερα τις σπουδαιότερες πληροφορίες τις παίρνουν οι επιστήμονες από τη δακτυλίωση των πουλιών. Με τη νέα τεχνολογία όμως, τα δαχτυλίδια αρχίζουν να αντικαθιστώνται με δορυφορικούς πομπούς ηλιακών μπαταριών. Πρωτοπόρος σε αυτό ο Οργανισμός Προστασίας της Θήρας και της Άγριας Πανίδας της Μεγάλης Βρετανίας (Game & Wildlife Conservation Trust) που εδώ λίγο καιρό έχει αρχίσει την εφαρμογή ενός προγράμματος παρακολούθησης μπεκατσών στις οποίες έχει εφαρμοστεί δορυφορικό “δαχτυλίδι”. Τα πρώτα συμπεράσματα άρχισαν να βγαίνουν αλλά ακόμη είναι πολύ νωρίς για να έχουμε ολοκληρωμένη άποψη.
Υπολογίζεται ότι από το 1899 που εφαρμόστηκε πρώτη φορά τη μέθοδος της δακτυλίωσης μέχρι σήμερα έχουν δακτυλιωθεί πάνω από 80 εκατομμύρια από τα όποια ορισμένα εκατομμύρια έχουν συλληφθεί ξανά σε άλλες περιοχές.
Για πολλά είδη αποδημητικών οι ρότες τους είναι προσδιορισμένες και αλλάζουν μόνο λόγω κακοκαιρίας, έλλειψης τροφής ή γεωγραφικών εμποδίων.
Στην Ευρώπη οι βασικές ρότες των 450 ειδών που μεταναστεύουν περνούν και πάνω από την Ελλάδα. Μια ρότα αρχίζει από την Βόρεια Κεντρική Ευρώπη κατεβαίνει μέσω Βουλγαρίας-Βοσπόρου-Μικράς Ασίας-Ιορδανίας και εκεί διχάζεται : ένα τμήμα πηγαίνει προς Ασία και το άλλο προς Αφρική. Είναι ο ένας δρόμος που ακολουθεί ο πελαργός και τα αρπακτικά γιατί πετούν χωρίς να πετούν τα φτερά αλλά τα πλανάρουν εκμεταλλευόμενα τα ανοδικά ρεύματα που δημιουργούνται συνήθως πάνω από την ξηρά.
Τρεις άλλες ρότες αρχίζουν από την Κεντρική Ευρώπη και οι δύο από αυτές περνούν πάνω από την Ελλάδα. Η μία από τα νησιά του Αιγαίου και η άλλη από τη Δυτική Ελλάδα. Από τον ίδιο δρόμο περνά μια τρίτη μικρή διαδρομή που αρχίζει από το Δούναβη. Τα πουλιά από αυτές τις δύο πρώτες ρότες κατευθύνονται στη Λιβυκή έρημο και στην Αίγυπτο. Τα πουλιά της τρίτης ρότας περνούν πάνω από τη Γιουγκοσλαβία και τη Νότια Ιταλία για να καταλήξουν στην Τύνιδα και το Μαρόκο.
Επίσης άλλες μικρές ρότες διασχίζουν τη Μεσόγειο μεταξύ Γαλλίας-Αφρικής και Ιταλίας-Αφρικής.
Tέλος, υπάρχουν και οι ρότες που περνούν πάνω από την Ιβηρική χερσόνησο και καταλήγουν στην Αφρική.
Η Ελλάδα λοιπόν είναι πέρασμα για πολύ μεγάλο αριθμό πουλιών τόσο προς το Βορρά όσο και προς τον το Νότο.
Επιμέλεια : iHunt.gr
