1,1K
Αρκετοί έχουμε αναμνήσεις με τα αυτοσχέδια παιχνίδια από καλάμια, πέτρες και κάθε φυσικό υλικό και τις πρώτες «εξερευνήσεις» στα πέριξ του χωριού μας τα μεσημέρια που κοιμούνται οι μεγάλοι…. Πόσο σημαντικό ήταν άραγε αυτό το ξεκίνημα στη ζωή και πόσο μοιάζει με το πώς μεγαλώνουν τα σημερινά παιδιά;
Οι άνθρωποι εξελίχθηκαν έχοντας ζήσει μέσα στη φύση, στις σαβάνες και στα δάση. Χαρακτηριστικό είναι πως όταν τα παιδιά είναι ελεύθερα να παίξουν, η πρώτη ενστικτώδη επιλογή τους είναι να τρέξουν στην κοντινότερη φυσική θέση – ένα μεγάλο δέντρο, ένα γειτονικό ρυάκι, ένα δασύλλιο. Μέχρι τις δεκαετίες του 1970 και 1980, τα περισσότερα παιδιά του δυτικού κόσμου είχαν πρόσβαση στη φύση και το περιβάλλον με την ευρύτερη έννοια. Τα παιδιά ξόδευαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους υπαίθρια, χρησιμοποιώντας τα πεζοδρόμια, τους δρόμους, τις παιδικές χαρές, τα πάρκα, τα ναυπηγεία των προαστίων και τους εγκαταλειμμένους χώρους. Τα παιδιά είχαν την ελευθερία να παίξουν, να εξερευνήσουν και να αλληλεπιδράσουν με το φυσικό κόσμο με ελάχιστο ή κανέναν περιορισμό ή επίβλεψη.
Σήμερα, οι ζωές των περισσότερων παιδιών, ιδίως στα αστικά κέντρα, είναι πολύ διαφορετικές. Τα παιδιά έχουν λίγες ευκαιρίες για το υπαίθριο ελεύθερο παιχνίδι και την τακτική επαφή με τη φύση. Τα φυσικά όριά τους έχουν συρρικνωθεί από διάφορες αιτίες. Ένας «πολιτισμός του φόβου» κάνει τους γονείς ανήσυχους για την ασφάλεια των παιδιών τους. Λόγω διαφόρων κινδύνων, πολλά παιδιά δεν είναι πλέον ελεύθερα να περιπλανηθούν στις γειτονιές τους ή ακόμα και στις αυλές τους, εκτός και εάν συνοδεύονται-επιβλέπονται από ενήλικους. Οι ζωές των παιδιών έχουν οργανωθεί από τους ενήλικους (γονείς και δασκάλους), οι οποίοι έχουν την πεποίθηση ότι αυτός ο αθλητισμός ή ότι αυτό το μάθημα, θα καταστήσουν τα μικρά παιδιά επιτυχέστερα όταν ενηλικιωθούν. Ο Brooks (2004) υποστηρίζει πως μια παιδική ηλικία ανέμελη, της περιπλάνησης και της εξερεύνησης έχει αντικατασταθεί από μια παιδική ηλικία του ενήλικου επιβλέποντα.
Ο πολιτισμός της παιδικής ηλικίας που αναπτύχθηκε στην ύπαιθρο εξαφανίζεται και η καθημερινή ζωή των παιδιών έχει μετατοπιστεί εντός των κατοικιών. Κατά συνέπεια, η ευκαιρία των παιδιών για την άμεση και αυθόρμητη επαφή με τη φύση αποτελεί πλέον μια σπάνια ή ακόμα και άγνωστη εμπειρία για τα παιδιά, ιδίως των πόλεων. Ένας ερευνητής έχει προχωρήσει τόσο πολύ ώστε να αναφερθεί σε αυτήν την ξαφνική αλλαγή στις ζωές των παιδιών και στην απώλεια ελεύθερου υπαίθριου παιχνιδιού ως «φυλάκιση της παιδικής ηλικίας». Ο Pyle (1993) το αποκαλεί αυτό «εξαφάνιση της εμπειρίας».
Σήμερα, που οι ζωές των παιδιών αποσυνδέονται από το φυσικό κόσμο, οι εμπειρίες τους προέρχονται από τα βιβλία και τις εικόνες. Το εικονικό αντικαθιστά το πραγματικό. Η τηλεόραση και ο υπολογιστής οδηγούν τα παιδιά στο να σκέφτονται ότι η φύση είναι εξωτική, μακρινή, σε περιοχές που δεν θα επισκεφτούν ποτέ και ότι δεν έχουν θέση εκεί. Τα παιδιά χάνουν την αίσθηση πως η φύση υπάρχει στους κήπους και στις γειτονιές τους, κάτι το οποίο τα αποσυνδέει περαιτέρω από τη γνώση και την εκτίμηση του φυσικού κόσμου.
Η εγκατάλειψη των υπαίθριων παιχνιδιών και ο περιορισμός της επαφής των παιδιών με τη φύση, το χώμα, τα φυτά, τα ζώα δεν προκαλεί μόνο προβλήματα στη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού, επιπρόσθετα ρίχνει τα θεμέλια για μια συνεχιζόμενη παραμέληση και υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Έρευνες έχουν τεκμηριώσει σαφώς πως η σχέση και η αγάπη για τη φύση αυξάνονται από την τακτική επαφή των παιδιών με το φυσικό κόσμο. Πολλοί ερευνητές αναφέρουν πως το «παράθυρο» για το σχηματισμό δεσμών με το φυσικό περιβάλλον είναι ανοιχτό κατά τη διάρκεια της πρόωρης και μέσης παιδικής ηλικίας, και σε αυτό το διάστημα απαιτείται τακτική επαφή με τη φύση. Υποστηρίζεται επίσης πως εάν τα παιδιά δεν αναπτύξουν μια στάση σεβασμού και φροντίδας για το φυσικό περιβάλλον κατά τη διάρκεια της πρώιμης ηλικίας τους, τότε είναι πολύ πιθανό να μην αναπτύξουν ποτέ τέτοια στάση στη ζωή τους.
Αν η επαφή με τη φύση έχει οφέλη στην ευημερία των ενήλικων, τότε για τα παιδιά τα οφέλη είναι πολύ περισσότερα λόγω της μεγαλύτερης ευπλαστότητας τους και της ευπάθειάς τους. Μερικά συμπεράσματα ερευνών δείχνουν ότι:
Τα παιδιά που έχουν συχνή επαφή με τη φύση έχουν καλύτερες επιδόσεις στους ελέγχους συγκέντρωσης και πειθαρχίας.
Όταν τα παιδιά παίζουν στην ύπαιθρο, το παιχνίδι τους είναι πιο ποικίλο, επινοητικό και δημιουργικό, κάτι που τα βοηθά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και ενσταλάζει μια αίσθηση ειρήνης και ένωσης με τον κόσμο.
Το παιχνίδι σε ένα ποικίλο φυσικό περιβάλλον μειώνει ή αποβάλλει την αντικοινωνική συμπεριφορά όπως είναι η βία, ο φόβος, ο βανδαλισμός, το πέταμα σκουπιδιών και μειώνει επίσης τη συστηματική αποχή από την εργασία και το στρες.
Η πρόωρη εμπειρία με το φυσικό κόσμο έχει συνδεθεί θετικά με την ανάπτυξη της φαντασίας και της αίσθησης του θαυμασμού. Ο θαυμασμός είναι σημαντικός υποκινητής για τη μακροχρόνια ικανότητα εκμάθησης.
Τα παιδιά που παίζουν στη φύση έχουν θετικότερα συναισθήματα το ένα για το άλλο.
Τα υπαίθρια περιβάλλοντα είναι σημαντικά στην ανάπτυξη της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας των παιδιών.
Τα παιδιά που παίζουν τακτικά στην ύπαιθρο είναι πιο εύρωστα και υγιή. Μείωση στο χρόνο των παιδιών που ξοδεύεται υπαίθρια, συμβάλλει στην αύξηση της μυωπίας των παιδιών.
Χρήστος Κ. Σώκος
Δρ Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος
